«Ես միշտ ազգայինի ջատագովն եմ, բայց և գիտակցում եմ, որ ազգայինը պիտի տանես-բարձրացնես համամարդկայինի մակարդակ»
05.06.2020 | 00:46
«Իրատեսի» հյուրը գրող, ազատամարտիկ ՀՈՎԻԿ ՎԱՐԴՈՒՄՅԱՆՆ է:
-Պարոն Վարդումյան, Դուք Արցախյան պատերազմում կռված, այդ պատերազմում անուրանալի ավանդ ունեցող մարդ եք: Այսօրվա քննարկումները ¥Արցախը Հայաստանի հետ է միանալու, թե ոչ, հողերը հանձնում են, թե ոչ, Ապրիլյան քառօրյայի ժամանակ հակառակորդին զիջած 800 հա հողը ստրատեգիական կարևոր նշանակություն ուներ, թե ոչ…¤ ի՞նչ զգացողություններ են Ձեր մեջ առաջացնում: Այն ժամանակ, երբ կռվում էիք, այսպիսի հետևանքների սպասու՞մ էիք:
-Դեռևս պատերազմի դաշտում եղածս ժամանակ, երբ արդեն պաշտոնապես հրադադար հայտարարվեց, մարդիկ կային, որ ուրախությունից թռչկոտում էին, ցնծությամբ օդ էին կրակում, իսկ ես շատ տխուր էի: Ես սա հիմա չէ, որ ասում եմ: Օրագիր ունեմ այդ օրերին գրված, որում իմ ամենօրյա գրառումներն են պատերազմական ընթացքի մասին: Ի դեպ, ինքնամեկուսացման օրերին ունեցա ժամանակ և գրեցի մոտ 150-էջանոց կիսագեղարվեստական մի գիրք, որում առաջին դեմքով պատմում եմ 1994 թվականի իմ մարտական գործողությունների մասին: Եռամսյա հավաքն եմ նկարագրում, թե ոնց մեզ տարան, ոնց կռվեցինք, ոնց զիվորացան էն տղերքը, որոնց ուղղակի փողոցից հավաքել ու բերել էին պատերազմի դաշտ: Էդ փողոցից հավաքված-բերվածները շատ ուրախ էին հրադադարի համար, իսկ ես շատ տխուր էի: Մտածում էի, որ դա մեզ պետք չէր, որ մեր ճանապարհը փակեցին: Մենք գնում էինք առաջ: Արդեն Միրբաշիրի տակ էինք, սպասում էինք օրեցօր, որ պիտի ազատագրենք մեր պատմական հողերը: ՈՒ թուրքերն էլ կապել էին իրենց ճամպրուկները, փախած գնում էին: Պիտի մինչև Քուռ գետը գնայինք, դա մեր սահմանն էր: Մտածում էի՝ էլ չենք գնալու, էլ չենք կարող: Դեռ այն ժամանակ ես իմ մեջ մեղադրում էի մեր իշխանություններին, որ նման համաձայնության են եկել: Եվ ընդհանրապես, հրադադարը խաղաղության պայմանագիր չէ, դա ժամանակավոր դադար է, որն ամեն րոպե կարող է վերանալ, և կվերսկսվի պատերազմը:
-Ինչի ականատեսն ենք մենք մինչ օրս:
-Մինչ օրս և դեռ շատ երկար: Կրկնում եմ՝ այս ամենի մասին ես գրել եմ իմ օրագրերում մինչև 1994 թվի մայիս, էսօր չէ, որ ասում եմ: Երբ եղավ հրադադարը, ես գիտեի, թե դա ինչ շարունակություն է ունենալու: Ռուսներին կամ այլ մեծ տերություններին ձեռնտու չէր, որ մենք վերջնականապես ավարտեինք պատերազմը: Նրանք ուզում էին, որ մենք միշտ գործիք լինենք իրենց ձեռքին, որպեսզի իրենց հարմար պահին օգտագործեն: Մի բան, որ անում են մինչև էսօր: Էնպես որ, ինձ համար հիմա անսպասելի չեն էդ բոլոր քննարկումները, բոլոր հետևանքները, որ ունենք արցախյան հարցի շուրջ:
-Ձեր «Կանթեղ 1» և «Կանթեղ 2» վեպերում Արցախյան պատերազմի տարեգրությունն է՝ գեղարվեստական և փաստագրական տարրերի միաձուլված ամբողջությամբ: Արդեն չենք էլ զարմանում, որ պաշտոնական պատմագիտությունը շարադրվում է օրվա իշխանությունների քիմքին հաճո մոտեցումներով, մինչդեռ ազնիվ գրողը դառնում է իր ժամանակի պատմության անաչառ, իրատես արձանագրողը: Երբ Ձեր վեպերում ականատեսի հայացքով նկարագրում եք մեր ռազմական հաջողությունները և ձախողումները, մշտապես կա մի էական շեշտադրում, թե մեր հաղթանակը ձեռք է բերվել աստվածային զորության, Աստծո հովանավորության շնորհիվ: Պատկերացնու՞մ եք, որ կարող է մեր ազգի կենսագրության մեջ գալ մի ժամանակաշրջան, երբ մենք Աստծուն այդքան մեծ «նեղություն» չենք պատճառի, երբ կկարողանանք ավելի շատ ապավինել մեր իրեղեն հնարավորություններին, քան կառչել առանց այն էլ հոգսաշատ Աստծո փեշերից, երբ մեր հաղթանակները ¥տա՛ Աստված, որ ունենանք այդպիսիք¤ կլինեն ոչ թե հրաշքի, անհավանականության տիրույթում, այլ ձեռք կբերվեն մեր գիտակցության, մարտունակության, գրագետ ռազմավարության ու մարտավարության շնորհիվ: Եվ խոսքս բնավ էլ միայն ռազմական հաղթանակների մասին չէ: Չգիտեմ՝ հարցիս ենթատեքստը հասկացվե՞ց:
-Հասկացվեց, հասկացվեց: Ասեմ, որ իմ գրքերում չկա այն հարյուրտոկոսանոց տեսությունը, թե մենք բացառապես Աստծո հույսին ենք եղել: Ճիշտ է, ես հույս ունեմ, որ Աստված մեզ միշտ առաջնորդում, պահպանում է, բայց եթե մենք ոչինչ չանենք, Աստված դատարկ տեղը մեզ նվեր չի մատուցի: Մենք զենք վերցրինք, գնացինք մարտի դաշտ, Աստված էլ առաջնորդեց: Սա է իմ գաղափարը կյանքում և վեպերում: Իսկ Շուշիի ազատագրումը 50-60 տոկոսով հրաշքի նման մի բան էր: Մենք այդ ժամանակ հարձակվող-պաշտպանվող ուժերի քանակով հավասարություն ունեինք: Ավելին, մենք վատ էինք զինված, իրենք՝ լավ: Իրենց դիրքն ավելի ամուր էր, քան մերը: Բոլոր ռազմական մասնագետներն էլ կվկայեն, որ հարձակվող-պաշտպանվողի ուժերի հարաբերակցությունը հավասար լինելու դեպքում ոչ մի հաջողության հնարավոր չէ հասնել. հարձակվողների թվաքանակը երեք-չորս անգամ պիտի գերազանցի պաշտպանվողներին, էլ չեմ խոսում սպառազինութան մասին: Այսինքն՝ մեր ուժերը շատ ավելին պիտի լինեին, որ կարողանայինք ազատագրել Շուշիի նման ամրոցը: Եվ այն, որ մեզ դա հաջողվեց, հրաշքի նման մի բան էր: Իհարկե, կային նախապայմաններ: Մենք ամեն ինչ նախօրոք մտածել էինք շատ խելացի ձևով: Ստեփանակերտի հյուսիս-արևմտյան կողմից դիրքեր կային, որոնք հատուկ ռազմական գործողություններ էին իրականացնում մայիսի 8-9-ից առաջ: 10-15 օր շարունակ այդտեղից հարձակվում էին մերոնք, գնում դեպի Շուշի, հետո ձևացնում էին, թե ուժերը չբավարարեցին, և կեղծ նահանջ էին կազմակերպում: Գալիս հասնում էին փորված խրամատների մոտ ու պաշտպանվում: Թուրքերը մտածեցին, թե հայերն այդտեղից են ուզում մտնել Շուշի: Եվ նույնիսկ ծրագիր էին կազմել, որ այդտեղից պիտի հարձակվեն, կոտորեն մեր կռվողներին, հասնեն Ստեփանակերտ ու հարցը վերջնականապես լուծեն: Այսինքն՝ մեր գրագետ մարտավարությունը թուրքերին ապակողմնորոշման մեջ էր գցել: Երբ մայիսի 8-ին չորս ուղղությամբ հարձակում ձեռնարկվեց մեր կողմից, թուրքերը ապշել էին: Նրանց հետախուզությունը կարծում էր, թե մեր ունեցած ուժերը հենց այն փոքրաթիվ կռվողներն էին, որ մի քանի օր շարունակ հարձակվում ու նահանջում էին: Սա նրանց սարսափի մեջ գցեց, թուրքերն ուղղակի չկարողացան «մարսել» այս փաստը: Եվ մայիսի 8-ին՝ լույս 9-ի գիշերը, ուղղակի Շուշիից փախան: Չկռվեցին թուրքերը Շուշիում: Մենք մայիսի 9-ի առավոտյան երգելով մտանք Շուշի: Ա՛յ սա մի քիչ հրաշքի նման էր: Հատկապես որ Պարգև սրբազանը երազ էր տեսել և մեզ ասաց, որ մեջքներիս խաչ նկարենք, տանկերի վրա խաչեր կպցնենք: Էդ բոլորը կան լուսանկարներում, վավերագրական կադրերում: Աստծու կամքը, հույսը, ոգևորությունը, ճիշտ մարտավարությունը գումարվեցին, և եղավ արդյունքը: Բայց ես «Շուշիի ազատագրումը» գրքում գրել եմ, որ եթե ամեն բան Աստծու կամքով է եղել, ինչու՞ Շահումյանը, Գետաշենը չկարողացանք պահել: Այսինքն՝ մենք պիտի կռվեինք, որ Աստված էլ մեզ օգներ. սա է իմ բոլոր գրքերի գաղափարը:
-«Հավերժական շարժում» դեռևս անտիպ վեպում անդրադառնում եք մեր վաղնջական անցյալին, արյունալի պատմական իրադարձություններին և կանխագուշակում հավերժության մեջ մեր շարունակականությունը: Այս կանխագուշակությունն իրատեսակա՞ն հիմքից է ծնվել, թե՞ երազանքի, ինքնասփոփանքի արդյունք է:
-Ես հավատում եմ մեր հավերժականությանը: ՈՒսումնասիրել եմ հին ժամանակների պատմությունը, մեր, ուրիշ ազգերի անցած ուղին, և էդ ամեն ինչը ընդունելով, յուրացնելով՝ հասկացել եմ, որ մենք Աստծուն մոտիկ ազգ ենք, աստվածային ազգ ենք: Բայց մինչև քրիստոնեություն ընդունելը ավելի մոտ ենք եղել Արարիչ Աստծուն, քան հետո: Քրիստոնեություն ընդունելուց հետո մեզ սրսկվեց էն գաղափարը, թե Աստված մեզ պահում է, կարող ենք չանհանգստանալ, անհոգ լինել: Եվ մարդկանց մտածողությունը փոխվեց, ինչ-որ պառակտումներ եղան եկեղեցու և իշխանավորների միջև, ամեն մեկը ժողովրդին իր կողմը քաշեց: Մենք ոչինչ չարեցինք, որ Աստված էլ մեզ օգներ: Ամեն ինչում մենք ենք մեղավոր: Երբ էլ մենք ոտքի ենք կանգնել, տղամարդավարի գնացել ենք թշնամու դեմ, Աստված մեզ օգնել է, ու մենք հաղթանակներ ենք ունեցել: Օրինակ՝ Սարդարապատի ճակատամարտը հիշենք: Եթե եկեղեցին էդքան մտածում էր ազգի մասին, թող Վանի պաշտպանության ժամանակ զանգերը հնչեցներ: Թող հնչեցներ այն ժամանակ, երբ Կարսը ուղղակի նվիրեցինք թուրքին ու անամոթաբար փախանք: Ինչու՞ միայն Սարդարապատի ժամանակ հնչեցրին, որովհետև հասել էին Էջմիածնի մատույցներին, արդեն Էջմիածինն էր կործանվելու վտանգի առաջ: Այսպիսի սխալներ կան մեր պատմության մեջ: Մենք պիտի մեզ ճիշտ պահենք, որ Աստված էլ օգնի: Հույսը 100 տոկոսով չի կարելի դնել Աստծու վրա:
-Ա՞յս ուղերձն է հնչեցնում «Հավերժական շարժում» վեպը:
-Այս վեպը իմ մտածողության մեջ մեկ աստիճան վեր է՝ համեմատած մյուս գրքերիս հետ: Նախորդները զուտ ազգային են, իսկ այս վեպում ազգայինի, համաշխարհայինի, տիեզերականի համաձուլվածքն է: Այստեղ, ազգայինը հիմքում դնելով, ես կարողացել եմ բարձրանալ համամարդկային, համատիեզերական մտածողության ոլորտ: Կարծում եմ, որ ազգայինը չի տուժել: Ես միշտ ազգայինի ջատագովն եմ, բայց և գիտակցում եմ, որ ազգայինը պիտի տանես-բարձրացնես համամարդկայինի մակարդակ: Այս վեպում ես փորձել եմ դա անել: Թե որքանով է հաջողվել, կասեն ընթերցողները: Ես վստահ եմ, որ մի ազգ, որը, հազարավոր տարիներ եղեռնվելով, կոտորվելով, ինքն իրեն ուտելով, մաշվելով, գոյատևում է, երբ բազմաթիվ ավելի հզոր ազգեր կուլ են գնացել ժամանակին ու պատմությանը, պատահական բան չէ: Մեր ազգն անելիք ունի ու պիտի անի իր անելիքը: Այսօր աշխարհում մնացել են երկու բեևեռ՝ դրական և բացասական: Սա նման է ընդհանուր մարդկությանը: Մարդիկ էլ են, չէ՞, դրական ու բացասական լինում: Առանց այդ բեևեռների բախման կյանքը չի կարող գոյություն ունենալ: Եթե լինի բացարձակորեն դրական, կլինի համատարած լճացում, զարգացում չի լինի, կնեխի, կփտի մարդկության կյանքը: Նույն կերպ կյանքը չի կարող շարունակվել, եթե գոյություն ունենա միայն բացասականը: Այս ամենը գործում է նաև ազգերի պարագայում: Հայերը դրական բեևեռն են, որ իհարկե, շա՜տ փչացել են վերջին երկու հազար տարվա ընթացքում, բայց որոշակի պահերի դրսևորում են բարձր հատկանիշներ՝ բարություն, համերաշխություն, կամեցողություն: Ասենք, օրինակ, մեր հակառակորդ թուրքը երբեք այդպիսի հատկանիշներ չի դրսևորում. ոնց որ եղել է, էդպես էլ մնում է վայրենի: Բացասական բևեռում նրանք են, որ էսօր տիրել են աշխարհին, ամեն ինչ կենտրոնացրել իրենց ձեռքում: Առանձին մարդկանց դեպքում եթե դիտարկենք, ի՞նչ կտեսնենք, ովքե՞ր են հարուստ, փողատեր մարդիկ:
-Պատկերավոր ասած՝ գիշատիչները, որոնք առանց ավելորդ հուզականության ոչնչացնում են իրենց մրցակիցներին:
-Այո՛: Նույնն էլ ազգերի դեպքում է: Եվ էս պայքարը երկու բևեռների միջև ընթանում է, և դա Աստծու կամքով է: Եվ մեր ազգը չի վերանալու: Որովհետև եթե վերացավ, կյանքն էլ կվերանա. միայն մեկ բևեռով կյանքը չի կարող շարունակվել: Այս նկատառումներով ու այս հույսով եմ ես գրել իմ վերջին վեպը:
Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ
Հեղինակի նյութեր
- Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
- Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
- Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
- Դերենիկ Դեմիրճյան-145
- «Այս մարդիկ չեն սիրում մեր ժողովրդին, պատրաստ չեն նրա հոգսը կրելու՝ առանց պարգևավճարի»
- «Պետությունը կորցրել է իր դեմքը, և եթե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնաժամն ավելի խորանա, ուղղակի կկործանվենք»
- «Կա այսպիսի մի կարծիք՝ հարկ է ստեղծել Հայաստան ամրոց-պետություն»
- «Մի բան հստակ է՝ այս իշխանությունները պետք է անհապաղ հեռանան»
- «Եթե մեր մշակույթը լիներ բարձր մակարդակի վրա, մենք այսօրվա ողբերգությունը չէինք ունենա»
- «Մեր թշնամու գործած ոճիրներից ու հանցագործություններից ոչ մեկը թույլատրված չէր որևէ օրենքով»
- «Ի սկզբանե մտածել են արնաքամ անել ժողովրդին, բերել-հասցնել մի վիճակի, որ հետո ասեն՝ դե՜, չդիմացանք, ու ստորագրեն այս փաստաթուղթը»
- «Վերջին տեխնոլոգիաներով զինված հարուստ, անպարտ բանակ, սեփականին զուգահեռ՝ պետական հզոր արդյունաբերություն պիտի ստեղծենք»
- «Եթե հիմա ենք գնում փոխզիջման, դրա տակ ի՞նչ է ենթադրվում. ինքնաոչնչացու՞մ, ինքնասպանությու՞ն»
- «Աստված մեզ հետ է և մեր արդար գործին զորավիգ»
- «Պարտադրված պատերազմը, իհարկե, ծանր բան է, բայց մենք պատրաստ էինք դրան»
- «Հանուն ազգի, հանուն հայրենիքի զոհվածների հերոսությունը չափանիշների փոփոխության ենթակա չէ»
- «Ինչպես Հիսուսը, այդպես էլ Նարեկացին Աստծուց ներողություն է խնդրում բոլորիս մեղքերի համար»
- «Մենք աշխարհի մեջ ենք, ու աշխարհն է մեր մեջ. պարզապես, որպես գաղտնի զենք, ունենք Ոգին, որ մեզ պահել ու պահելու է»
- «Մենք Աստուծոյ փառք կու տանք, որ հայրենիքը կը մնայ հայրենիք եւ մեր մնայուն հասցէն»
- «Կարդում էի այն ստեղծագործությունների ցանկը, որ պատրաստվում են հանելու դպրոցական դասագրքերից, ու սարսափում էի»
Մեկնաբանություններ